Мяркуючы па маім аднагодкам ў школе і цяперашнім знаёмым, такіх хапае. Відавочна, іх вельмі дрэнна выхоўвалі ўласныя бацькі - і яны выраслі да такой ступені слабымі, бязвольны і закамплексаванымі, што адзіным спосабам неяк самасцвярдзіцца ў жыцці для іх стала гвалт над уласнымі дзецьмі. Дарэчы, яно бывае не толькі фізічным і практыкуюць яго не толькі, ды і не столькі бацькі, колькі маці. І гэта, думаю, самае шкоднае, што толькі могуць зрабіць бацькі сваім дзецям.
Але, з іншага боку, не караць дзяцей нельга. Проста вельмі важна размяжоўваць гвалт над дзіцем і заслужанае цялеснае пакаранне. Бо гэта, апошняе, я практыкую.
Калі дзіцяці спаўняецца тры гады (бывае раней, бывае пазней, але ненашмат) у яго пачынаецца першы узроставай крызіс. Ведае сябе як асобную асобу і адразу ж пачынае спрабаваць бацькоў на трываласць. І менавіта на гэтым этапе яму адразу неабходна даць зразумець, дзе знаходзіцца яго месца ў сямейнай іерархіі. Таму што ў адваротным выпадку праблемы будуць ва ўсіх - у бацькоў яны вельмі хутка пачнуцца, а ў дзіцяці могуць ніколі не скончыцца.
Некалькі простых практычных прыкладаў. Сын эксперыментуе з керамічнай коткай - яна ходзіць па стале, п'е вадзіцу, мае зносіны з іншымі звярамі. Яму ўжо сказалі, што з коткай трэба звяртацца вельмі акуратна, таму што яна далікатная і можа разбіцца. Што яе не трэба ні грукаць, ні кідаць. Праз нейкі час, не вытрымаўшы атакі шалёнай зебры, котка імкліва ляціць на падлогу і разбіваецца на шмат маленькіх кавалачкаў. Мы тлумачым дзіцяці, што керамічнай кошкі ў яго больш няма, таму што тата гэта не склеіць, пасля чаго ідзем за венікам і шуфлікам, падмятаць аскепкі і дысцыплінавана нясем у смеццевае вядро.
Па расказах, большасць мам у гэтым выпадку «даюць рамяня», ставяць у кут і робяць іншыя страшныя рэчы. Я не разумею, навошта. Канфлікту няма, як няма і падставы для пакарання. Калі бацькі так шануюць рэччу, не трэба яе даваць у рукі дзіцяці. Калі ён узяў яе сам, значыць, дрэнна прыбралі. І наогул - у большасці падобных выпадкаў бацькі павінны караць сябе.
Іншая сітуацыя. Ягор падгледзеў, як я ўключаю газавую пліту. І, зразумела, вельмі хутка паспрабаваў гэта паўтарыць. Звярніце ўвагу: ніхто нікога не карае адразу. Я саджуся, каб вочы былі прыкладна на адным узроўні, і тлумачу, што гэтага рабіць ні ў якім разе нельга. Праходзіць нейкі час, і, натуральна, ён спрабуе паўтарыць эксперымент. Я зноў паведамляю яму, што ёсць вельмі небяспечныя рэчы, звяртацца з якімі могуць толькі дарослыя. І дадаю, што калі ён яшчэ раз паспрабуе зрабіць нешта падобнае, атрымае па руках. Дапусцім, ён не хоча ісці на кампраміс, і зноў спрабуе пусціць газ у кватэру. І тады я вельмі спакойна (гэта вельмі важна!) Кажу яму, што ён зрабіў тое, што рабіць забаронена, і зараз будзе за гэта пакараны. Пасля чаго даю па руках - не моцна, але дастаткова адчувальна.
У апісаным выпадку «трохгадовы крызіс» не фігуруе ўвогуле. Гэта ўрок бяспекі, які павінен быць дастаткова жорсткім для таго, каб у дзіцячай псіхіцы зафіксавалася важнае табу. Потым, гадоў праз пяць ці нават раней, я сам дам яму запалкі і навучу запальваць пліту і разводзіць агонь. А пакуль замацаваны забарону патрэбен і нам, і яму.
Бунт трох гадоў выявіўся ў іншай сітуацыі. Ягору вельмі падабалася песціцца са святлом. Ён падыходзіў да выключальніка і пачынаў хутка ўключаць і гасіць святло. Яму некалькі разоў сказалі, што гэта рабіць нельга. Але ён чамусьці вырашыў, што гэта яго неад'емнае права, за якое трэба змагацца. У выніку быў пакараны і на час адмовіўся ад гэтай практыкі. А потым пачаў зноў, прычым рабіў гэта дэманстратыўна ў нас на вачах.
Але сумненняў, што гэта чарговая праверка бацькоў на трываласць. І менавіта ў гэтай сітуацыі цялеснае пакаранне трэба выкарыстоўваць правільна. На дзіця ні ў якім разе не трэба крычаць. Калі бацька павысіў голас, значыць, дзіця дамогся свайго. І калі яму трэба будзе ў чарговы раз самасцвердзіцца ці проста прыцягнуць увагу, ён абавязкова зробіць тое, што ў мінулы раз так добра спрацавала. Трэба цалкам спакойна сказаць, што ён зноў робіць тое, што яму забаранілі, і цяпер атрымае па попе. Калі дзіцё не спыняе паскудзіць, то пагрозу трэба рэалізаваць - але зноў жа спакойна, холадна і механічна.
Натуральна, будуць слёзы. Зноў жа трэба абмовіцца: калі гэта слёзы болю, значыць, дзіця трэба тэрмінова адпраўляць да бабулі на месяц, а аднаму з бацькоў класціся ў псіхіятрычны стацыянар на інтэнсіўную тэрапію. Усе дзеці плачуць, калі ім далі па попе, - але ад крыўды, а не ад болю або нечаканасці.
І вось калі пакаралі дзіця пагоршылася, адхіленасць, халоднасць і механіка павінны скончыцца. Бацька (альбо маці - у залежнасці ад таго, хто пакараў) павінен прадэманстраваць, што дзіця - самы лепшы і каханы. Карацей - абняць, пацалаваць, нагаварыць кучу ласкавых слоў і пайсці заняцца чым-небудзь цікавым разам. Правіну заканчваецца разам з пакараннем.
Я не настойваю, што трэба выхоўваць менавіта так - проста мне гэта здаецца правільным. Дзіця нельга біць і ў той жа час нельга не караць зусім. У абодвух выпадках можа вырасці пачвара, якое ў рэшце рэшт ударыць па бацькам.
І, напэўна, самае галоўнае маё назіранне - у асноўным дзіця паскудзіць ў двух выпадках: калі яму патрэбна ўвага бацькоў любой цаной або калі яму проста няма чым заняцца. Так што галоўнае пытанне, які, як мне здаецца, павінны вырашыць для сябе дарослыя, - гэта як лепш заняць дзіцяці, а не як яго лепш караць.