«З прычала рыбачыў апостал Андрэй, а Збаўца хадзіў па вадзе», - мы плывем на драўлянай лодцы па Галілейскага мора, і неустаревающий хіт групы «Наўтылус Помпилиус» ў дадзеных абставінах быў бы ідэальным саўндтрэкам.
Нажаль, у нашага капітана з біблейскім імем Давід у наяўнасці толькі запісы Адэль ды трэкі Брайн Адамса. І гэта заканамерна: большасць турыстаў, якія вырашылі адправіцца ў круіз па вадаёме, з безданяў якога «Андрэй даставаў печкуроў", ня паломнікі, аматары рэлігійных святынь, а рамантычна настроеныя парачкі.
Хвалі між тымі бушуюць. Давід прапануе мне ўстаць у руля, але папярэджвае пра асцярожнасць, кажа, што ўзімку штармы тут неверагодна моцныя. «Часам здаецца, быццам ты пасярэдзіне бурнай Атлантыкі», - заўважае капітан. Тут жа высвятляюцца некаторыя характэрныя дэталі: аказваецца, Галілейскай мора, размешчанае на паўночным усходзе Ізраіля, на самай справе зусім не мора, а прэснаводнай возера, і на геаграфічных картах яно фігуруе пад назвай Кінерет. Морам ж яго празвалі ў старажытнасці як раз з-за бурлівую пеністыя хвалі. Старадаўняе назва да гэтага часу не скасавана з павагі да хрысціянскай традыцыі, бо лічыцца, што многія падзеі, апісаныя ў Бібліі, адбыліся як раз на яго берагах.
Закуска з нутового пюрэ хумус - адно з папулярных нацыянальных страў
Фота: Pixabay.com/ru
Горад Святога Пятра
Увага, пытанне з падвохам: «Які горад часцей за ўсё згадваецца ў Святым Пісанні?» Не, гэта не Ерусалім, а Капернаум, дзе, паводле Бібліі, знайшоў прытулак выгнаны з Назарэта Ісус Хрыстос. Тут жа ён здабыў сваіх вучняў: Пятра, Андрэя, Левія Мацея і братоў Зевядзеевых - Якава Старэйшага і Яна Багаслова. Сёння ад некалі квітнеючай горада засталіся толькі руіны, так што Капернаум правільней назваць археалагічным паркам - гэта пастараліся арабы і персы, разбурыўшы яго ў VII стагоддзі. У біблейскія ж часы горад квітнеў, бо праз яго праходзілі гандлёвыя шляхі, што пачыналіся на ўзбярэжжы Міжземнага мора і вядуць у Сірыю і Малую Азію. Вялікая статуя святога Пятра - першае, што бачыш, апынуўшыся тут. Справа ў тым, што паводле біблейскай традыцыі Хрыстос пражываў як раз у доме цешчы апостала, вылечыўшы яе ад гарачкі. Сёння на месцы жылля ўзведзена каталіцкая царква, і гэта адзіная сучасная пабудова Капернаум. Вонкава яна нічога асаблівага не ўяўляе, затое пад яе празрыстымі крысамі бачныя руіны старажытнай васьмікутнымі візантыйскай царквы, якая дзейнічала тут у даўніну. Зрэшты, разглядаць вялікія калоны, якія засталіся ад Белай сінагогі, якая была пабудавана ў горадзе ў III-IV стагоддзях нашай эры, у разы больш цікава. Даследчыкі не без падстаў лічаць: яе будынак ўзвялі на месцы старой сінагогі, дзе прапаведаваў сам Езус Хрыстус. Больш за тое, яны схіляюць і археалагічнымі доказамі гэтага факту: на адной з калон красуецца надпіс: "Яе зрабіў Хальфи (Альфеус) Бар-Зевида (Зебида) сын Йоханан». "Хто гэта?" - спытаеце вы. Адназначнага адказу, вядома, няма, але гісторыкі схіляюцца да меркавання, што Бар-Зевида - гэта габрэйскі аналаг прозвішчы Зевядзееў, якую насіў апостал Ян Багаслоў, а паколькі ён быў адзіным паслядоўнікам Хрыста, дожившим да глыбокай старасці, майстар, які стварыў калону, па ўсёй бачнасці, прыходзіўся яму прамым нашчадкам. Блізу Капернаум - руіны Магдалена, яшчэ аднаго Галілейскага горада, адкуль была родам ўжо Марыя Магдаліна. Праўда, актыўныя раскопкі там да гэтага часу вядуцца, так што турыстам, далёкім ад археалогіі, наўрад ці будзе цікава аглядаць пакуль яшчэ не апазнаў руіны.
На тэрыторыі кібуц Sha'ar HaGolan адкрыты музей ярмукской культуры
Фота: Pixabay.com/ru
Назад у будучыню
Наваколлі Галілейскага мора цікаўныя не толькі адметнасці, звязанымі з жыццяпісам Хрыста. Ёсць тут і сацыяльнае цуд сучаснасці. Гаворка пра кібуцах - моладзевых аб'яднаннях, якія ўзніклі ў Ізраілі ў пачатку XX стагоддзя. Галоўная асаблівасць абшчын - вызнае імі прынцыпы роўнасці і братэрства. На практыцы яны рэалізуюцца ў сумесным валоданні зямлёй, калектыўным прыняцці рашэнняў і аднолькавай для ўсіх работнікаў заработнай плаце. Прыбытак жа ідзе на забеспячэнне насельніцтва камуны бясплатным жыллём і харчаваннем, аплату медыцынскіх паслуг і адукацыі для дзяцей. Самы вядомы мясцовы кібуц - Degania Alef. Ён найстарэйшы ў краіне, яго заснавалі ў 1910 году маладыя людзі, якія прыбылі сюды з Усходняй Еўропы. «Наша назва - абрэвіятура з двух слоў 'пшаніца» і «Бог», - кажа Тамара Галь Сарай, унучка заснавальніцы камуны. Яе бабуля Мірыям Барац ў 1910 году збегла з роднага Багуслава ў далёкі Ізраіль насустрач мары аб справядлівым грамадстве новага тыпу. У выніку і пастаўленай мэты дамаглася, і замуж выйшла за аднаго са сваіх паплечнікаў. Зрэшты, не варта думаць, што шлях да поспеху заснавальнікаў кібуц быў усеяны пялёсткамі руж. Зямлю маладыя людзі атрымалі ў Габрэйскага нацыянальнага фонду, але ідэалістаў былі пастаўленыя жорсткія ўмовы: здолееце за год ператварыць малярыйнай балоты ў квітнеючы сад - яна застанецца вашай. Мірыям распавядае, што ў першы год перасяленцы жылі ў гліняным бараку, працоўную вопратку шылі з мешкавіны, а сілкаваліся кашамі і кансервамі, якія засталіся ад брытанскай арміі. Аднак працоўны подзвіг без узнагароды не застаўся: сёння Degania Alef - квітнеючую сельскагаспадарчае прадпрыемства, і тут пражываюць трыста дарослых і сто дваццаць дзяцей. Прынцыпам калектывізму тут па-ранейшаму прытрымліваюцца няўхільна: зарплата ва ўсіх аднолькавая, адукацыя дзяцей і медыцынскія выдаткі аплачваюцца з бюджэту абшчыны, жыллё - бясплатнае, але з 2005 года яго можна перадаваць па спадчыне.
У Капернауме знайшоў прытулак выгнаны з Назарэта Хрыстос і тут здабыў сваіх паплечнікаў. Статуя святога Пятра - першае, што заўважаеш пры ўездзе ў горад
Фота: Юлія Малкава
сацыяльны рай
У суседнім жа кібуце Sha'ar HaGolan, размешчаным ля падножжа Галанскіх вышынь, пануе і кіруе сацыялізм у найвышэйшым праяве. «У нас нават басейн свой ёсць», - кажа яго жыхарка Нурит Катзирай. Больш за ўсё абшчына нагадвае класічны падмаскоўны дом адпачынку: усюды выфарбаваныя ў ружовы колер домікі, веласіпедныя дарожкі і квітнеючыя дрэвы, а займаецца кібуц развядзеннем курэй, кароў і пчалярствам. Ад іншых суполак Ізраіля Sha'ar HaGolan адрозніваецца багаццем. Тут не толькі бясплатнае жыллё і ежа ў сталовай, але нават аўтапарк для калектыўнага карыстання і ўласная бензакалонка. Студэнтам жа падчас вучобы кібуц штомесяц выплачвае дапаможнік - каля тысячы долараў. Раней у Sha'ar HaGolan дзейнічаў і кругласутачны дзіцячы сад. «Пасля трох гадоў нашы малыя там жылі: спалі, елі, вучыліся. Бацькі забіралі іх дадому кожны вечар на два-тры гадзіны: пагуляць і пагутарыць, - распавядае Нурит. - Зараз сістэма скасаваная, але мне яна падабалася, бо мае дочкі ніколі не бачылі маму стомленай і раздражнёнай ». Праўда, кажа па сакрэце Нурит, ні адна з яе трох дачок у кібуце застацца не захацела. «Мая дачка таксама з'ехала з камуны, але цяпер жыве ў вельмі падобнай суполцы», - дзеліцца са мной Мані Гал, старэйшына кібуц Ein Gedi. Гэта месца на калгас ужо зусім не падобна.
Кібуц Ein-Gedi хутчэй нагадвае пяцізоркавы гатэль, з якога адкрываецца выдатны від на Мёртвае мора
Фота: Pixabay.com/ru
Хутчэй за пяцізоркавы гатэль нагадвае, карысць з яго балконаў адкрываецца від на Мёртвае мора, а на тэрыторыі разбіты трапічны сад. Хоць Ein Gedi і называе сябе кібуц, ад прынцыпаў калектыўнай гаспадаркі яго жыхары адышлі на гранічна далёкую дыстанцыю. Зарплата ва ўсіх розная, жыллё перадаецца па спадчыне, асноўны напрамак - турызм, а аб сельскай гаспадарцы ніхто і не ўспамінае.
Фота: Юлія Малкава
Мадэрнізацыю абмяркоўвалі дзесяць гадоў, у выніку прыйшлі да сацыялізму з чалавечым тварам: калі адукацыя і медыцынскія паслугі ўсё яшчэ за кошт камуны, але і асабістыя назапашвання ня асуджаюцца. Зрэшты, па словах Мані Гала, кібуц - гэта не столькі эканамічная мадэль, колькі адчуванне сяброўскага пляча.
Блізу Капернаум - руіны Магдалена, адкуль была родам Марыя Магдаліна
Фота: Юлія Малкава
Прагулкі па вадзе
Напрыканцы адпраўляемся зірнуць на Галілейскую лодку, выяўленую ў 1986 годзе на дне возера Кінерет братамі кібуц Гиносар. Яна займае цэлую залу музея Игала Алон. Ўражанне вырабляе, па-першае, памерамі: даўжыня лодкі 8,27 метра, а шырыня - 2,3. Па-другое, узростам - археолагі датавалі знаходку першым стагоддзем нашай эры. Ну а той факт, што зробленая яна з дзесяці розных парод дрэва, даў навукоўцам падстава меркаваць, што гаспадары лодкі былі людзьмі небагатымі, паколькі яны альбо пастаянна латалі яе, альбо першапачаткова збіралі з рэшткаў драўніны. Затое тое, што належала яна рыбакам, сумневу не падлягае, а таму ў народзе знаходку неадкладна ахрысцілі «лодка Ісуса». Навуковых доказаў гэтаму няма ніякіх, але аргументацыя ў вернікаў жалезная: чыя яшчэ лодка магла праляжаць на дне нятленнай дзве тысячы гадоў? Задумаешся над гэтым і міжволі пачынаеш верыць у цуды. У рэшце рэшт, дзе яшчэ ім здарацца, калі не на Святой зямлі?
Нацыянальны парк Ein Gedi славіцца сваёй чыстай вадой. Даслоўна яго назва перакладаецца як «крыніца коз»
Фота: Юлія Малкава
Наш вам рада ...
Усім прысутным у Ізраіль трэба памятаць, што субота - час шабата, і ў краіне практычна нічога не працуе.
Большасць мясцовых рэстаранаў прытрымліваюцца законаў кашруту, а значыць, там не могуць падаваць адначасова мяса і малочныя прадукты. Выключэння - установы, у якіх маюцца дзве асобныя кухні.
Кібуц Sha'ar HaGolan варта наведаць яшчэ і таму, што на яго тэрыторыі адкрыты музей ярмукской культуры, якая існавала на тэрыторыі дагістарычнага Леванта ў VII-IV тысячагоддзі да нашай эры.
У рэстаранах на берагах Галілейскага мора варта заказваць тиляпию прэснаводную. Яе другая назва - рыба святога Пятра, і лічыцца, што менавіта яе лавілі апосталы.
Пры наводшыб ў аэрапорт Тэль-Авіва Бэн Гурыён варта прыбыць загадзя, бо ў краіне дзейнічаюць жорсткія антытэрарыстычныя правілы і ваш багаж могуць даглядаць вельмі працяглы час.